Türkçe Dersi Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımlı Ve Örnek Sorular

Cümle : Cümle bir yargı birimidir.Cümle çok sayıda sözcükten oluşabildiği gibi tek sözcüktende oluşabilir.

*Bu sözcük çekimli bir eylem , ekeylem almış bir ad veya ad soylu bir sözcük olabilir.Cümledeki sözcük sayısı , anlatılmak istenen yargıya göre artabilir.

***Önce örnekleri verip daha sonra yukarıdaki altı çizili kelimelere değineceğim.

Örnek:
  • Okudu. (eylem)
  • Erdem okudu. (kişi - eylem)
  • Erdem dün okudu. (kişi - zaman - eylem)
  • Erdem dün sınıfta okudu. (kişi - zaman - yer - eylem)
  • Erdem dün sınıfta yarışmayı kazanmak için okudu. (kişi - zaman - yer - amaç - eylem)

Çekimli Fiil : Bir fiilin kip ve şahıs bildirecek biçimde yapılanmasına çekimli fiil denir. Bu çekimde kip mutlaka vardır; ancak şahıs bazen bulunmayabilir. Çekimli bir eylemi iyi kavramak için "kip ve şahıs" kavramlarını bilmek gerekir.

***Şimdi öncelikle ekeylemi açıklıcam daha sonra ise "kip ve şahıs" kavramlarını.


Ekeylem : Mastar olarak bir anlamı olmayan, isim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem olarak kullandıran ve çekimlenmiş fiillere gelerek birleşik çekimli fiiller oluşturan “imek” fiiline denir.

***Şimdi gelelim kip ve şahıs kavramlarına.

 
Kip : Kip, dilbilgisinde fiilin kök veya gövdelerinin zaman, yargı ve konuşmacının niyetine göre girdiği geçici kalıp. Kip bir fiilin haber veya dilek kipi eklerinden birini almış hâlidir.
Kip halindeki bir fiilde şahıs eki olmak zorunda değildir. Şahıs eki almamış kipler genellikle ilgili fiilin 3. tekil şahıs çekimi ile aynıdır:

  • geldi, gitmiş, çalışır, duyacak, koş, yapmalı, alışsa vs.
Fiil çekiminde kipe şahıs ekleri de eklenir:

  • geldim, geldin, geldi, geldik, geldiniz, geldiler
***Şimdi devam edelim "CÜMLENİN ÖGELERİ"NE.


Cümlenin Ögeleri : Her bütün , birtakım parçaların birleşmesinden oluşur.Bu parçalardan birinin yokluğu bütünün oluşmasını engeller.Cümleler de kendi içlerinde bir bütündür.Onlar da birtakım parçalardan oluşmuşlardır.Bu parçalardan her biri cümlenin bütününü değişik açılardan tamamlar.Cümleye katılan her parça , onun anlamına yeni bir yön ve açıklık katar.Bu parçalardan her birine "öge" denir.

1.Temel Ögeler :

1.Yüklem : Cümlede hareketi bildiren sözcüğün görev adıdır.Yüklem , öznenin yaptığı işi , gerçekleştirdiği oluşu belirten sözdür.Cümleye anlam veren yargı sözcük , sözcük öbeğidir.Yüklem genellikle cümlenin sonunda bulunur.Yüklem ad soylu sözcük olursa cümle "ad cümlesi" , çekimli eylem olursa "eylem cümlesi" dir.

Örnekler:
  • Çocuk çok başarılıydı. (ad cümlesi) başarılıydı  kelimesi yüklem.
  • Çocuk çok çalışıyordu. (eylem cümlesi) çalışıyordu kelimesi yüklem.
  • Öğretmenin gözüne girdi. (değimleşmiş bileşik eylem) Burada tüm cümle yüklemdir.
  • Adam sonunda zengin oldu. (bileşik eylem) zengin oldu yüklem. 
  • Bu kitap , kardeşimin kitabıdır. (ad tamlaması) kardeşimin kitabıdır yüklem.
  • En sevdiğim yemek , taze fasulyedir. (sıfat tamlaması) taze fasulyedir yüklem.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemin altı doğru çizilmemiştir?
A) İki kardeş sahilde önlerinden geçen arabaları seyrediyordu.
B) Eline çok iyi bir fırsat geçtiği halde başarısızlık riskini göze alamıyordu.
C) Grubun içinde en haylaz olan sanırım bendim.
D) Hepimizi güldüren , sorular karşısında yüzünde beliren ifadeydi.

Çözüm:
D seçeneği doğrudur.Çünkü D seçeneğinde yüklem "sorular karşısında yüzünde beliren ifadeyi" sıfat tamlamasıdır.


*Yüklemin Düşmesi :
Yargısız kesik cümlelerde, ortak yüklemi sıralı cümlelerde, soru cümlelerinin yanıtlarında yüklem düşebilir.
Örnek:
*Gölün ötelerinde göz alabildiğine uzanan dağlar... (Eksiltili cümle.)
*Ne Ankara'yı gördüm ne İstanbul'u. (Ortak yüklemli sıralı cümle)
*Kim telefon etti?
 -Arkadaşım. (Yanıt cümlesi)


2.Özne : Cümlede yüklemden sonra gelen ikinci unsurdur.Cümlede yüklemde belirtilen eylemi , işi , oluşu yapan veya duruma konu olan sözcük veya sözcük topluluğuna "özne" denir.Özne olan sözcük veya söz topluluğu insan , hayvan , bitki , cansız bir varlık , olay , durum ya da kavram olabilir.

****Kısa bir bilgi : Cümlede bulunan özneyi bulabilmek için yükleme "kim" ve "ne"soruları yöneltilir.
Özne insansa "kim" ; canlı veya cansız bir varlıksa "ne" sorusu kullanılır.
ÖRNEK:
Yağmur iki gün, aralıksız yağdı. Cümledeki yağdı kelimesi yüklemdir.Yükleme ne yağdı diye bir soru sorarsak.Bize özneyi yani yağmuru cevap olarak söyler.Bu durumda "özne" yağmur-dur.        

Yorumlar