İklim Elemanları Nedir ? Sıcaklık Rüzgar Nedir ? Yerel Rüzgarlar Nelerdir ? Devirli Mevsimlik Rüzgarlar Nelerdir? Rüzgar Çeşitleri Yüksek ve Alçak Basıncın Özellikleri

İklim Elemanları

1) Sıcaklık : En önemli iklim elemanıdır. Sıcaklığın dağılışı yeryüzünde farklılık gösterir.

Sıcaklığın Dağılışını Etkileyen Faktörler

a) Güneş Işınlarının Geniş Açışı : Dünya ' nın şekli , eksen eyikliği ve yıllık hareketi mevsimler ve eğim güneş ışınlarının geniş açısı üzerinde etkilidir.

b) Yükselti : Yükseklere doğru çıkıldıkça her 200 metre ' de sıcaklık 1°C azalır.

Örnek: Deniz seviyesinde sıcaklık 15°C  iken 1000 metre yüksekte kaç °C olur?

1000
-----  = 5°C azalır. 15 - 5 = 10 °C olur.
200


c) Kara ve Denizlerin Dağılışı : Kara ve denizler farklı ısının ve farklı soğurlar. Karalar erken ısınır ve erken soğur , denizler ise geç ısınır ve geç soğur.

d) Güneş Işınlarının Atmosferde Aldığı Yol : Güneş ışınları atmosfere girince ekvatora daha kısa bir yolla ulaşır. Kutuplara ise daha uzak bir mesafede ulaşır. Bu nedenle ekvator çok ısınır , kutuplar az ısınır.

e) Nemlik : Nemlik aşırı ısınmayı ve aşırı soğumayı engeller sıcaklık farkının artmasına neden olur.

f) Okyanus Akıntıları : Okyanus akıntıları ikiye ayrılır ; Sıcak ve soğuk okyanus akıntıları.

Sıcak Okyanus Akıntısı
- Golfstream
- Brezilya
- Kurasiya
- Alaska

Soğuk Okyanus Akıntısı
- Labarador
- Peru (Humbolt)
- Benguela
- Oyasiyo
- Kaliforniya
- Konaryo

NOT: Okyanus akıntısı ekvator yönünden geliyorsa sıcaktır. Kutup yönündense soğuk.

g) Rüzgarlar : Ekvator yönünden gelen rüzgarlar sıcaklığı arttırır. Kutup yönünden gelen rüzgarlar ise sıcaklığı düşürür.

h) Bitki Örtüsü : Sıcaklık farklarının artmasına engel olur.

İndirgenmiş Sıcaklık
 Yükseltinin göz ardı edilerek elde edilen sıcaklık değerleridir. Yükselti yokmuş gibi kabul edilir.
Her yer deniz seviyesinde kabul edilir.

2) Basınç : Atmosferdeki gazların yere yaptığı ağırlığa basınç denir. Basınç barometre ile ölçülür.

- 45° enlemlerinde , 15° sıcaklıkta deniz kenarında ölçülen basınç normal basınç kabul edilir.
1013 mb(milibar)  -  760 mm(milimetre  yada  1033 gr kabul edilir.

Basınç Dağılışını Etkileyen Faktörler

* Yer Çekimi : Yer çekiminin fazla olduğu kutuplarda basınç fazladır. Ekvatorda ise yer çekimi az olduğu için basınç azdır.

* Sıcaklık : Sıcaklık arttıkça basınç azalır. Bu nedenle ekvatorda basınç az , kutuplarda fazladır.

* Yükselti : Yükseklere çıkıldıkça gazlar seyreldiği için basınç azalır.

* Dinamik Etkenler : Dünyanın günlük hareketinden dolayı 30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur. 30° ' de yüksek basınç 60° ' de ise alçak basınç oluşur.

Dünya Üzerindeki Sürekli Basınç Merkezleri

Dünya Üzerindeki Sürekli Basınç Merkezleri Yukarıdaki Resimdeki Gibidir.

Açıklaması

Dünyanın şeklinden dolayı ekvator ve kutuplarda termik basınç oluşur. Ekvatorda alçak basınç , kutuplarda yüksek basınç oluşur.

Dünyanın günlük hareketinden ise 30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç oluşur.

BASINÇ MERKEZLERİNİN ÖZELLİKLERİ

a) Alçak Basınç Merkezi :

Alçak Basıncın Özellikleri ;
*Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
*Yükselici hava hareketi görülür.
*Yağış olma ihtimali yüksektir.
*Ekvatorda ve 60° enlemlerinde görülür.

b) Yüksek Basınç Merkezi :

Yüksek Basıncın Özellikleri ;
*Alçalıcı hava hareketi görülür.
*Yağış oluşma ihtimali azdır.
*Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.
*Kutuplarda ve 30° enlemlerinde görülür.

NOT: Basınç merkezinde oklar içeriyi gösteriyorsa alçak basınç , oklar dışarıyı gösteriyorsa yüksek basınçtır.

Çizgiler birleştiğinde "S" harfi oluşuyorsa Kuzey Yarım Küreye aittir. Ters "S" harfi çıkıyor ise Güney Yarım Küreye aittir.

3) Rüzgarlar : Yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru meydana gelen hava hareketine "rüzgar" denir. Rüzgarın hızını ölçen alete "Anemometre" adı verilir.

A) Basınç : Basınç farkı arttıkça Rüzgarın hızı artar.
B) Basınç Merkezleri Arasındaki Uzaklık : İki basınç merkezi arasındaki mesafe arttıkça rüzgarın hızı azalır.
C) Yer Şekilleri : Yer şekilleri rüzgarın hızını düşürür.
D) Dünyanın Günlük Hareketi : Günlük hareketten dolayı sapmaya uğrayan rüzgarlar hızlarını kaybeder.


Rüzgarın Yönünü Etkileyen Faktörler :

a) Basınç merkezlerinin konumu.
b) Yer Şekilleri : Rüzgarlar yer şekillerine çarparak yön değiştirir.
c) Dünyanın Günlük Hareketi : Günlük hareketten dolayı , rüzgarların yönlerinde sapmalar meydana gelir.

Rüzgar Frekans Gülleri : Rüzgar frekans gülleri bir bölgede rüzgarın hangi yönlerden daha fazla estiyini bize gösteren şekillerdir. Yer şekillerine bağlı olarak çizilir. Çizgilerin uzun olduğu yerler rüzgarın sık estiyi yerlerdir. Çizgilerin kısa olduğu yerler rüzgarın az estiyi yerlerdir.

Rüzgar Çeşitleri

A) Sürekli Rüzgarlar : Sürekli rüzgarlar her zaman esen rüzgarlardır. İklim üzerinde etkilidirler , okyanus akıntılarını oluştururlar. Türkiye ' de batı rüzgarları etkilidir. Alizeler 30° enlemlerinden ekvatora doğru eserler. Batı rüzgarları 30° enlemlerinden 60° enlemlerine doğru eserler. Kutup rüzgarları ise 90° enlemlerinden 60° enlemlerine doğru eserler.

Sağ taraftaki resimde üstte açıklamasını yaptığım gibi ok işaretleri ile rüzgar yönlerini gösterdim.
Sol resimde ise sadece isimler yazılmıştır. NOT: Bu resmi ödev olarak çizecek olanlar bu iki resmi bir resim halinde de çizebilrler.

B) Devirli Mevsimlik Rüzgarlar :

Yazları Asya kıtası sıcak olduğu için alçak basınç , Hint okyanusu ise yüksek basınçtır. Rüzgar Hint okyanusundan Asya kıtasına doğru eser , buna buna yaz musonları adı verilir ve bol yağış getirir.

Kışları Asya kıtası soğuk olduğu için yüksek basınç , Hint okyanusu alçak basınçtır. Rüzgar Asya tarafından Hint okyanusuna doğru eser. Buna kış musonları adı verilir. Yağış getirmez.

C) Yerel Rüzgarlar :

Karayel , Yıldız ve Poyraz Türkiye ' de etkili soğuk yerel rüzgarlardır. Ayrıca Bora , trivets ve mistral diğer soğuk yerel rüzgarlardır. Bu rüzgarlar kutup yönünden geldikleri için soğuktur.

Samyeli , Kıble ve Lodos Türkiye ' de etkili sıcak yerel rüzgarlardır. Ayrıca Hamsin ve Siroko Afrika' dan Akdenize doğru esen diğer sıcak yerel rüzgarlardır.

Meltem Rüzgarları :

Üstteki fotoğrafı şu şekilde yorumlayabiliriz ;

Gündüz karalar sıcaktır , alçak basınçtır. Denizler ise yüksek basınçtır. Rüzgar denizden karaya doğru eser. Buna "deniz meltemi" denir.

Gece ise karalar soğuktur , yüksek basınçtır. Denizler ise alçak basınçtır. Rüzgar karadan denize doğru eser. Buna "kara meltemi" denir.

Yukarıdaki fotoğrafı şu şekilde yorumlayabiliriz ;

Gündüz dağlar sıcaktır , alçak basınçtır. Vadiler ise yüksek basınçtır. Rüzgar da vadiden dağa doğru eser , buna "vadi meltemi" denir.

Geceleri ise dağlar soğuktur , yüksek basınçtır. Vadiler ise alçak basınçtır. Rüzgar dağdan vadiye doğru eser , buna da dağ meltemi denir.

Fhön (Fön) Rüzgarı :

Fön rüzgarları bir dağ yamacından aşağı doğru inerken ısınır. Sürtünme etkisi ile her 100 metrede 1°C ısınır.

NOT: Fön rüzgarı sayesinde Rize ' de Turunçgil , Iğdır ' da pamuk üretimi yapılabilmektedir.

D) Tropikal Rüzgarlar : Basınç farkının fazla olduğu Amerika kıtası ve Güneydoğu Asya (Çin , Hindistan vb.) sıkça görülen şiddetli rüzgarlardır. Yıkıcı bir etkiye sahiptirler (Hortum , tayfun i kasırga vb.) 

Not: Türkiye ' de şiddetli tropikal fırtınalar görülmez. Çünkü Türkiye ' de bu kadar büyük fırtına yaratacak kadar büyük basınç farkları görülmez.

4)Nem : Atmosferdeki su buharına nem denir. Suyun buharlaşarak atmosfere karışması olayıdır. Üç türlü nem vardır.

• Mutlak Nem : Bir metre küp hava içerisinde bulunan havaya mutlak nem denir.
• Maksimum Nem : Havanın taşıyabileceği nem miktarıdır.
• Bağıl (Nisbi) Nem : mutlak nem / maksimum nem X 100
  Bağıl nem havanın neme doyma oranıdır. Bağıl nem %100 ' ü aşınca yağış oluşur. Yağışın fazla olduğu yerde bağıl nem yüksektir. Kurak yerlerde bağıl nem azdır.

Yoğunlaşma : Atmosferdeki su buharının soğuyarak gözle görülür hale gelmesidir.


Yoğunlaşma Çeşitleri ;

* Bulut : Su buharının yükselerek gökyüzünde soğumasıyla oluşur. 3 'e ayrılır.

-Yüksek Bulutlar (sirüs) : Gökyüzünün yüksek kesimlerinde oluşan bulutlardır. Beyaz renklidirler. Yağış getirmezler.

-Orta Yükseklikteki Bulutlar (kümülüs) : Orta yükseklikte oluşan bulutlardır. Fazla yağış bırakmazlar , beyaz renklidirler.

-Alçak Bulutlar : Koyu renklidirler ve bol yağış bırakırlar.

*Sis : Ilık ve nemli hava kütlelerinin soğuk bir zemin üzerine gelmesi ile oluşur. Sis atmosferdeki su buharının yere yakın bir kesimde soğuyarak gözle görünür hale gelmesidir.

5)Yağış : Atmosferdeki su buharının yükselerek soğuması , yoğunlaşıp katı ya da sıvı şekilde tekrar yeryüzüne düşmesidir. Yağışlar oluşum yerine göre 2 'ye ayrılır.

a) Yerde Oluşan Yağış Çeşitleri : 
Çiy : Atmosferdeki su buharının gece soğuyarak zeminin üzerine su damlacıkları şeklinde düşmesine çiy denir.

Kırağı : Su damlacıklarının donarak buz kristalleri haline gelmesi kırağıdır.

Kırç : Kışın çok soğuk gecelerde etrafı kar yağmış gibi bir görüntü kaplar bu oluşuma kırç adı verilir.

b) Gökyüzünde Oluşan Yağış Çeşitleri : Su buharının gökyüzünde yükselerek soğuması , bulut haline gelip yağış oluşturmasıdır.

Yağmur : Yağışlar su tanecikleri şeklinde ise yağmurdur.

Kar : Hava sıcaklığının 0°C ' ın altına düşmesi ile kar yağışı meydana gelir.

Dolu : Dolu yağışlarında ise ani sıcaklık ve basınç değişiklikleri görülür. Gökyüzünde aniden donan su damlacıkları dolu yağışını oluşturur. Ülkemizde özellikle ilkbahar mevsiminde görülür.